Başak Balkan - Canan Tor - Neden

Başak Balkan

NEDEN

"Her şeyin bir nedeni var. Nedenlerin nedeni var.
Nedenlerin neden olduğunu nedenler öğretti bize."

Bu sözlerin Uzak Doğuda bir bilgeye ait olduğunu biliyorum, belki de Buda'nın ya da Konfüçyüs'un bir sözü. Tam hatırlamıyorum, ancak zaman zaman içimden tekrarladığım bir söz.

Bugünlerde Gündüz Vassaf'ın ‘Ressamın İsyanı’ adlı kitabını okuyorum. Yedi yılda yazılmış bir roman. Karanlığın içinde bir ışık olmaya çalışan Caravaggio'nun hayatına odaklanmış. Kitabı okudukça ben de sürekli Caravaggio’yu düşünür oldum.

On altıncı yüzyıl sonu ve on yedinci yüzyıl başının en etkili sanatçılarından biri olan sanatçı, çoğunlukla ilk Barok ressam olarak kabul ediliyormuş. Ailesini genç yaşta kaybeden, acılı, öfkeli, agresif ve sık sık kavgalara karışan Caravaggio’nun kişisel yaşamı kilise, devlet ve çevresindekilerle çatışmalar şeklinde geçmiş.

Kendinden önceki sanatçıların kurallarını terk ederek, günlük yaşamın unsurlarını sanatına dahil etmiş.

Resimde ışık-gölge kullanma tekniğiyle döneminin ressamlarından farklılaşmış ve öne çıkmış. Işık ve gölge ile oluşturduğu keskin zıtlıklar ile üç boyutlu nesnelere hacim kazandırmış. Işığı, figüre adeta spot şeklinde odaklamış.

Din ve iktidar ilişkilerinin çok güçlü olduğu bir dönemde yaşayan Caravaggio, Rönesans ve Maniyerizm’den uzaklaşarak güçlü bir üslup geliştirmiş. Rembrandt olmak üzere, kendisinden sonra gelen birçok sanatçıyı etkilemiş.

Gerçeği yansıtan güçlü resimler yapmayı amaçlayan sanatçı, dinsel resimlerinde figürleri, çalışan sınıftan insanlar gibi yansıttığı için ağır eleştiriler almış. Rönesans sanatçıları, insani ve dinsel deneyimi idealize etmişken, o sıradan insanların günlük çevrelerinde ve son derece sahici göründüğü kaba gerçekliği betimlemiş. Pek çok kişi günahkâr ve saygısız buldukları Caravaggio’nun resimleri karşısında şoke olurmuş, ancak onun sanatı aynı zamanda geniş bir hayranlık da uyandırırmış. Sert yaradılışı nedeniyle kanunla sürekli başı dertte olmuş.

Her alanda aslında bir devrimci olan Caravaggio'nun içinde derin bir öfke var. Ama resimlerinde ışıldayan güç; öfkeyi, hüznü, gerçeği gösteren o güç, bugün onun Caravaggio Işığı olarak adlandırılan teknikle tarihte yerini almasını sağlıyor. Tarihi, zaten içinde bulunduğu ortamdan çıkış arayan, karanlıkları aydınlığa çeviren, çevirmek isteyen, ışığı aracı olarak kullanan, farklılıkları göze sokan ve farkındalık yaratan, siyahın içindeki beyazı bulmaya çalışan inatçı, özgür ruhlu insanlar yazıyor.

Değeri sonradan bilinen insanlar.

Başak Balkan’ın anısına saygıyla. Ruhu şad olsun.

Fotoğraf : Başak Balkan
Yazı : Canan Tor / 14 Ekim 2023